گیاهان معطر عموماً به دسته ای از گیاهان اطلاق می شود که حاوی ترکیبات معطر و یا بعبارت دیگر اسانس هستند . این قبیل گیاهان با تنوع فراوان در کشورمان گسترده شده اند . امروزه استفاده از روغنهای اسانس در صنایع بهداشتی ، آرایشی ، غذایی و داروئی به قدری وسیع است که در بسیاری از کشورها مقادیر زیادی از این اسانس ها و یا ترکیبات تشکیل دهند آنها بصورت سنتزی تهیه می شوند .
انسان های طبیعی بدلیل عدم خطرات ناشی از آلودگی با مواد شیمیایی و نیز بو و اثر ویژه که در ترکیبات سنتزی براحتی قابل دسترسی نیست ، بسیار قابل توجه می باشند . در کشور ما با وجود تنوع آب و هوایی و شرایط مناسب کاشت و پرورش گیاهان معطر ، اسانس های استخراج شده از این گیاهان نه تنها می توانند نیاز داخلی را رفع نمایند ، بلکه می توانند جایگاه مهمی را در صادرات کشور داشته باشند . در هر حال توضیح و تبیین و موارد کاربرد یک اسانس در درجه اول به شناخت علمی آن مربوط می شود .
در واقع ترکیبات معطر گیاه یکی از پدیده های جالب متابویسم گیاه است و بیشترین میزان رایحه را می توان از طریق گلهای تازه احساس نمود که از حضور مقادیر ناچیزی از روغنهای اسانسی در گلبرگها ناشی شده است .
روغنهای اسانسی گاهی در شکل آزاد ، مانند اسانس موجود در گل رز و اسطوقدوس و گاه بصورت گلوکوزید است که تحت شرایط مطلوب و در حضور آنزیم و با عمل تخمیر به شکل آزاد در می آید (مانند اسانس یاس) . البته روغنهای اسانسی در سایر اندامهای گیاه نیز وجود دارند ، نظیر گل ، برگ ، پوست تنه گیاه و ...
روغنهای اسانسی از دیدگاه شیمیایی ، مخلوطهای بسیار پیچیده شامل ترپن ها و سسکوئی ترپن ها و مشتقات اکسیژنه آنها و ترکیبات دیگر هستند .
اکثر ترکیبات تشکیل دهنده اسانس ها ، خواصی دارند که استفاده از آنها را به صورت فرآورده های داروئی ، بهداشتی و غذایی امکانپذیر می سازد و بطور کلی ترکیبات متشکله اسانسها را می توان به سه دسته مهم زیر تقسیم بندی نمود .
1)مونوترپن های اکسیژن دار
2)مونوترپن های بدون اکسیژن
3)سسکوئی ترپن ها
مونوترپن ها می توانند خطی ، یک حلقه ای و یا دو حلقه ای باشند . مونوترپن های اکسیژن نیز می توانند به فرمهای الکلی ، کتونی ، آلدئیدی و غیره باشند .
سقز از نظر شیمیائی جزء خانواده صمغ های طبیعی است . این دسته از مواد از منابع طبیعی بدست آمده و دارای خواص مختلف فیزیکی و شیمیایی هستند . استخراج این مواد از پوست درختان صورت می گیرد که بصورت طبیعی یال مصنوعی شکافته شده و این مواد به شکل مایع غلیظ از آن خارج می شوند که در مجاورت هوا بخشی از مواد صمغ تبخیر می گردد (مواد فرار) و باقیمانده که قابل تبخیر نمی باشد ، در مجاورت هوا عمل اکسیداسیون و پلیمریزاسیون تدریجی در آن انجام می گیرد و به ماده خشک و جامدی تبدیل می گردد ه در اغلب حلالهای آلی حل می گردد .
اصولاً صمغ های طبیعی را نسبت به زمان نگهداری و حلالیت به دو گروه محلول در الکل و محلول در روغن تقسیم می کنند. این مواد اصولاً قابل کریستالیزاسیون نبوده و دارای وزن مولکولی بالای 2000 می باشند و نقطه ذوب مشخصی هم ندارند .
جهت استخراج صمغ ، ابتدا یک برش V شکل در پوسته درخت ایجاد نموده و مایع و غلیظ صمغ خارج شده را جمع آوری می کنند و از هر برش در حدود 4-3 کیلوگرم مایع صمغ بدست می آید . صمغ استخراج شده را به کمک حلالهای آلی رقیق نموده و پس از ته نشین شدن ذرات و ناخالصی ها ، عمل فیلتراسیون را انجام می دهند و آنگاه صمغ تصفیه شده را تقطیر می کنند .
در اثر تقطیر صمغ رقیق شده با حلالهای آلی ، مواد فرار تشکیل دهنده صمغ بنام روغن تربانتین جدا شده و آنچه که بصورت جامد باقی می ماند ، بنام روزین یا لکوفن (به فارسی : سقز) نامیده می شود .
منابع اصلی استخراج صمغ گیاهی از انواع درختان جنگلی سوزنی برگ و پسته کوهی است که در ایران گونه هایی از پسته کوهی در مناطق فارس ، کرمان ، باختران ، کردستان و آذربایجان غربی می روید و ارتفاع آن بیش از پانزده متر و تاجی گرد و بزرگ و تنه های قطور به قطر نیم متر و بصورت ناصاف و تیره دارد . این درخت به نامهای بنه ، ون و گودن نیز معروف است .
 اصولاً روغن تربانتین بعنوان ماده اولیه جهت تهیه اسانس و عطریات و نیز بعنوان حلال در صنایع رنگ سازی مصرف دارد . این روغن مخلوطی از هیدروکربنهای سیکلیک با یک باند مضاعف است که اصطلاحاً بنام هیدروکربنهای ترپنی نامیده می شود و نسبت آنها در روغنهای ترپانتین محتلف ، یکسان نیست و مقدار درصد آنها در صمغ های حاصله از انواع گونه های درختان جنگلی ، متغیر است .
جدول زیر نسبت درصد این مواد را در روغن تربانتین نشان می دهد :
درصد    اجزاء روغنی
96-59    آنها پینن
23-6/0    بتاپینن
24-1/0    3-کارن
2-0    سایر ترپنها

 
شناسایی و تعیین مقدار ترکیبات موجود در صمغ طبیعی ایران :
روش تقطیر ، اولین روش جهت شناسایی ترکیبات فرار موجود در صمغ است . برای این منظور ،‌ابتدا مقدار 50gr از صصمغ را در یک بالون 1 لیتری مجهز به سیستم بخار توزین نموده و سپس تقطیر ترکیبات فرار (روغن تربانتین) صمغ را به کمک بخار آب انجام می دهیم . عمل تقطیر با بخار آب را تا مرحله ای ادامه می دهیم که ذرات روغن همراه با قطرات آب کندانسه شده نباشد . در این حالت سیستم بخار را قطع کرده و تقطیر را قطع می کنیم . محصول تقطیر شده که شامل دو فاز آلی (روغن تربانتین) و فاز آبی می شود را توسط دکانتور جدا می کنیم . فاز آلی (روغن تربانتین) را با سولفات دیم ایندر ، خشک می‌کنیم .
حال محتوی بالون تقطیر را درحالت گرم در یک بشر دو لیتری که محتوی یک لیتر آب باشد ، خال ینموده و در نتیجه سرد شدن ناگهانی ، صمغ کاملاً جامد شده و بصورت نامحلول در آب باقی ماند که اصطلاحاً آنرا سقز می نامند که پس از جدا شدن و خشک کردن ، توزین می شود .
جدول زیر درصد مواد فرار و غیرفرار را در صمغ طبیعی ایران نشان می دهد :

سمغ طبیعی ایران    درصد مواد
مواد فرار (روغن تربانین)    6/31
مواد غیرفرار (سقز)‌    4/68

ضریب شکست    نقطه جوش    درصد وزنی    روغن تربالتین
4654/1    156    90    آلفا پینن
4735/1    167    9    بتا پینن
475/1    171    6/0    دلتا پینن
-    -    4/0    سایر

سمیت :
روغن تربانتین بر روی پوست و بافتهای ارگانهای تنفسی و چشم اثر می گذارد و مسمومیت بالای 100 ppm از آن در انسان ایجاد رگیجه ، ضربان شدید قلب و در حالت بسیار نادری باعث ناراحتی کلیه می شود . به هر حال در غلظتهای پائین تر از 100ppm ، اصولاً ایجاد ناراحتی نمی کند و بوی آن نیز در حدود غلظتی 200ppm قابل ملاحظه می باشد .

موارد استعمال روغن تربانین و فرآورده های حاصل از آن :
روغن تربانتین خام به عنوان حلال برای آلکید رزین ها ، روغن ها و لاکها و نیز رنگهای نقاشی